Güneş enerji fizibilitesi bir mühendislik işidir. Bu yazıdaki fizibilite, şu anda kurulan santrallerin yüksek kısmının faydalandığı kamuoyunda 5/1.c olarak bilinen yöntemle yapılacaktır.
2019’da yayımlanan yeni mevzuatlarla birlikte öz tüketim için güneş enerji santrali kurmak ekonomik oldu. Yeni yönetmelik ve duyurular yatırımcı için olumlu olsa da GES EPC firmaları ve danışmanlık veren firmaların fizibilite ve tekliflendirme süreçleri zorlaştı.
Güneş enerji fizibilitesi bir mühendislik işidir. Bu yazıdaki fizibilite, şu anda kurulan santrallerin yüksek kısmının faydalandığı kamuoyunda 5/1.c olarak bilinen yöntemle yapılacaktır. Güneş enerjisiyle fizibilite yapmak için elektrik faturasını bilmek gerekir. Bu yazıdan önce elektrik faturasını daha detaylı öğrenmek için şu blog yazımdan faydalanabilirsiniz. Yazı süresince aşağıdaki başlıklar üzerinde duracağım:
2019 Mayıs’ta çıkan yönetmelikle saatlik mahsuplaşmadan aylık mahsuplaşmaya geçilmiştir. Yani sizin gündüz ürettiğiniz bir elektriği 1 saat içinde kullanmanız ve 1 ay içinde kullanmanız arasında fark yoktur. Bu sayede şebekeye elektriği verip ihtiyaç duyduğumuzda şebekeden başka bir elektriği kendi ürettiğimiz elektrik gibi çekebiliriz. Şebeke bir nevi pil işlevi görür.
“Elektrik Faturası Analizi” yazımızda belirttiğimiz gibi aktif bedel, aktif birim fiyat ve tüketimin çarpılması sonucu elde edilir. Üretilen elektrik teorik olarak tedarikçiden satın alınmadığı için faturalandırılması gereken net tüketim tutarı azalır. Aktif bedel ise net tüketimin aktif birim fiyatla çarpılması sonucu elde edilir. Bu bahsettiğimiz standart bir üretim faydasıdır. Bunun yanında elektrik, üretilen yerde tüketildiği için kayıplar azalmış olur, ek bir fayda sağlanır. Bu fayda dağıtım bedeli kalemine yansır. Aylık olarak mahsuplaştırılan üretim ve tüketimde, üretim için herhangi bir dağıtım bedeli alınmaz. Mahsuplaştırılan kısımda tüketim içinse dağıtım bedelinin yarısı alınır.
Aktif bedel ve dağıtım bedeli kalemlerine ek olarak güneş enerjisiyle üretim, vergilere de etki eder. Yani aktif bedelin azalmasıyla Elektrik Tüketim Vergisi kalemi de azalmış olur. Aktif bedel ve dağıtım bedelinin birlikte azalmasıyla KDV de azalmış olur.
Yukarıdaki hesapta üretilen elektrik sanki şebekeye veriliyor sonra üzerinden belirli bir süre geçince kullanılıyor gibi düşünüldü. Fakat elektrik üretildiği anda tüketilirse bu elektrik tüketim barasından dolanır ve şebekenin bu üretimden hiç haberi olmaz. Dolayısıyla burada bir mahsuplaşma da yapılmamış olur. Bu değişim, aktif bedele etki etmezken dağıtım bedelini azaltmış olur. Yukarıdaki tablodan gidelim. Üretimin 100 kWh, tüketimin 100 kWh olduğu durumda 50 birim dağıtım bedeli ödenecekti. Eğer bu üretimin 20 kWh’luk kısmı aynı anda tüketilseydi sayaç bunu 80 kWh üretim, 80 kWh tüketim olarak algılayacaktı. Dolayısıyla bu durumda dağıtım bedeli 40 birim olur. Sonuç olarak elektriğin üretildiği anda tüketilmesi önem arz eder. Üretim solarVis gibi programlarda saatlik olarak çıkarılabilir. Tüketim ise EPİAŞ tarafından profil katsayıları olarak adlandırılarak yayımlanmaktadır. Bu iki veri birleştirilerek solarVis’le saatlik bir analiz yapılabilir. Bu bizi anlık üretim-tüketim trafiğine daha fazla yaklaştırır. Bu sayede daha doğru fizibilite yapabiliriz.
Üretilen elektriğin şebekeye verilmeden tüketilmesinin ek bir faydası vardır. Elektrik faturasında daha önceki “Elektrik Faturası Analizi” yazımda da değindiğim gibi ‘Trafo Kayıp Katsayısı’ adında bir kalem yansıtılabilir. Müstakil trafosu olan tesislerde bu kalem olmazsa bile trafoda bir kayıp yaşanır ve bu kayıp bir şekilde tesisin faturasına yansır. Eğer üretilen elektrik anında tesiste tüketilirse bu elektrik şebekeye verilmediği için trafodan geçmez. Dolayısıyla trafonun yükte kaybı azalmış olur. Bu trafonun işletme maliyetini düşürdüğü gibi, trafonun daha az eskimesini sağlayarak bakım ve olası yeni trafo yatırım maliyetini de azaltabilir. Buna ek olarak, bazı tesislerde trafo ve tesis arasında uzun bir AG kablo olabilir. Çatıda üretilen elektrik yine anında tüketilirse bu kablodan geçmez. Dolayısıyla bu kablodaki kayıp da azalmış olur. İşletme, bakım ve yatırım maliyetlerinde azalım sağlanabilir. Sonuç olarak, bu kayıp azalmaları önemli bir parametre olabilir. Trafo ve kablo kayıp azalmaları çoğu durumda büyük bir etken olmasa da yine de yazmak istedim. Tabi ideal bir fizibilite yapılmak isteniyorsa yukarıdaki profil katsayısı yöntemiyle bunların da hesaba katılması gerekir.
Mevzuata göre aylık mahsuplaşma sonucu eğer fazla bir üretim varsa bu durumda üretim fazlası elektrik, tesisin ulusal tarifede bağlı bulunduğu fiyattan satılır. Bu, tedarikçinizden bağımsızdır. Bu durumda hali hazırda sanayi tesisi olup “Sanayi Sicil Belgesi” olmayan bir tesis ticarethane tarifesinden elektrik satabilir.
Özet olarak, öz tüketim için üretilen elektriğin birim satış fiyatı bir anlamda Aktif Alış Fiyatı + Dağıtım Bedeli Birim Fiyatının Yarısı + Vergiler (Elektrik Tüketim Vergisi + KDV) şeklindedir. Vergilerin nasıl belirlendiğine “Elektrik Faturası Analizi” yazımda değinmiştik.
Eğer üretim fazlası olursa, üretim fazlası elektriğin birim satış fiyatı, Aktif Alış Fiyatı + Vergiler (ETV + KDV) şeklindedir.
Bu hesaplamalarda tüketim barası etkisini ve trafo, kablo kayıpları etkisini es geçtim. Sonuç olarak, ürettiğiniz elektriği satmaktansa tüketim için üretim yapmak daha ekonomiktir.
Şimdiye kadar güneş enerjisinin mevcut dönemdeki elektrik faturasına nasıl etki edeceğini ele aldık. Fakat güneş enerjisi yıllarca elektrik üreteceği için gelecek dönemdeki elektrik fiyatlarının ne olacağı fizibilite yaparken önem taşır. Geçmiş elektrik fiyatlarına göre elektrik fiyatı tahmini yapmak gerekir. Güneş enerjisinde, de-facto para birimi dolar olduğu için yine bu tahminlerin de dolar bazlı yapılması gerekir. Sonrasında belirlenen dolar bazlı fiyatlara göre gelecekteki elektrik fatura tutarları ne kadar olacağı çıkarılmalıdır.
Güneş enerjisinin en güzel taraflarından biri işletme ve bakım maliyetlerinin düşük olmasıdır. Bu sayede yatırım maliyeti çıktıktan sonra neredeyse bedavaya elektrik kullanılabilir. İşletme maliyetleri olarak sigorta, panel temizleme giderlerinin ve olası bakım maliyetlerinin fizibilite çalışmasına katılması gerekir.
Güneş enerjisinin para biriminin dolar olduğundan bahsetmiştik. Bu sebeple bütün fizibilite sürecinin dolar üzerinden gitmesi faydalı olur. Dolar enflasyonu da bu durumda hesaba katılmalıdır. Bu enflasyonla birlikte önceki bölümde hesaplanan gelecek yıllardaki elektrik faturalarında sağlanan tasarrufun net bugünkü değeri bulunabilir. Buna ek olarak yatırımın öz sermaye mi kredi mi olması durumuna göre faizler de hesaba katılıp fizibilite sürecine dahil edilmelidir.
Fizibilite sürecini hemen hemen tamamladık gibi. Artık maksimum fayda sağlayabilmek adına bazı seçimler yapmak gerekiyor. Bunlar aslında İngilizce’siyle birer ‘trade-off’ olacak. GTŞ olmayan tedarikçi şirketler ikili anlaşma yaparken kendilerini garantiye almak adına 1-2 fatura tutarını depozito olarak isterler. Normalde bu sizin için makuldü. Fakat artık güneş enerjisi var. Sermayenizin bir kısmını burada tutmak istemiyorsanız GTŞ’den elektrik alabilirsiniz. Bunun yanında garanti olsun bizim olsun hesabıyla GTŞ’den elektrik alayım diye düşünen tesisler de vardır. Fakat, elektrik farklı tedarikçilerde daha ucuz olduğu için garanti olması tercihini es geçiyor. Güneş enerjisiyle bunu yapmanıza gerek kalmayabilir, garantiye oynayabilirsiniz. Yani, fizibilite sürecine depozito ve garanti gibi parametreler katılırsa daha doğru olur.
Serbest tüketici olan bir tesis elektriği, genellikle ulusal tarifeyle elektrik alan bir tesise göre daha uygun fiyata alır. Diğer yandan serbest tüketiciler üç zamanlı tarifelerden faydalanamaz. Fakat tasarruf için sadece gece tüketim yapan bir tesis (Tarımsal sulama gibi) için üç zamanlı tarife daha mantıklı olabilir. Bu sebeple bu tesis ulusal tarifeden faydalanmak ister. Fakat bu hesap güneş enerjisinden sonra değişebilir. Çünkü elektrik gündüz üretilip gündüz tüketilirse serbest tüketici olup tek zamanlı tarife daha mantıklı olabilir. Buna ek olarak daha önce çift terimli tarifenin %3-4 oranında tasarruf sağladığından bahsetmiştik. Güneş enerjisiyle birlikte bu tasarrufun ne kadar olacağını yeniden değerlendirmek lazım. Yani güneş enerjisiyle 4 tarifeden (Tek terimli tek zamanlı, Tek terimli üç zamanlı, Çift terimli tek zamanlı, çift terimli üç zamanlı) hangisinin daha ekonomik olacağını iyi değerlendirmek çok önemlidir.
Tesisinize güneş enerjisini sözleşme gücüne kadar kurabilirsiniz. Yani sözleşme gücü ne kadar fazla olursa o kadar kurulum yapma izniniz vardır. Diğer taraftan çift terimli tarifede sözleşme gücü azaltılarak daha az fatura ödenebilir. Sonuç olarak, doğru fizibilite için sözleşme gücünüzü güneş enerjisini engellemeyecek kadar yüksek; çift terimli tarifede iyi bir tasarruf sağlayabilecek kadar düşük yapmanız gerekir.
Sanayi sicil belgesi dediğimiz “Elektrik Faturası Analizi” yazımızda da değindiğimiz gibi sanayi tesislerinin ticarethane olarak elektrik alması yerine sanayi olarak elektrik alıp elektrik faturasında tasarruf yapmasını sağlayan bir evraktır. Şimdiye kadar elektriği pahalıya almanın, güneş enerjiyle birlikte bazı durumlarda faydalı olabileceğini işledik. Yani bazı sanayi tesislerinde güneş enerji santrali kurulumu yapılması durumunda sanayi sicil belgesi iptal edilip ticarethane tarifesine geçilince daha ekonomik yol sağlanabilir. Proje bazlı olarak, fizibilite süreçlerinde bu konuya da dikkat etmekte fayda vardır.
Güneşli günler dilerim!
Samet.
